Consumenten zijn er in vele soorten en maten. Een van hen was de uitbrengklant.
Roland de Bonth
Oud nieuws
Een gelegenheidswoordenboekje omdat de helft van de Amsterdamse Courant uit de zeventiende eeuw voor een nieuw Couranten Corpus is getranscribeerd en gecontroleerd.
kunstverlakker
Het woord kunst(ver)lakker komt niet in onze historische woordenboeken voor. Toch kunnen we achterhalen wat de betekenis ervan is.
reinardie
De Reynaert is een middeleeuws verhaal dat nog altijd bijzonder populair is. Dat zal zeker samenhangen met de reinardie in het werk.
kippesol
Er zijn verschillende manieren om je tegen de felle zon te beschermen. In het Verre Oosten bood de kippesol uitkomst.
kajanusvoeten
Op de Dag van de Lange Mensen staat Terug in de taal stil bij reuze-interessante voeten.
boekkeurder
Juryleden van literaire wedstrijden werden boekkeurders genoemd, maar dat was niet de oudste betekenis.
zwelten
We praten er niet graag over maar op enig moment zullen we sterven. Van de talloze woorden die ervoor in omloop zijn geweest en verdwenen zijn, brengen we zwelten tot leven.
botertand
Botertanden, lekkertanden en lekkerbeetjes laten het zich goed smaken.
krankzienig
Op de Internationale Dag van de Blindengeleidehond staan we stil bij verouderde benamingen voor blind en slechtziend.
noodster
De schrik zat er vroeger goed in als mensen aan het firmament een noodster ontwaarden. Dat betekende slecht nieuws.
pennist
De pen voorziet schrijvers van diverse pluimage al eeuwen van hun dagelijks brood. Een van hen was de pennist.
Het toilet van Couperus
Een gelegenheidswoordenboekje vanwege de 100e sterfdag van de Nederlandse schrijver Louis Couperus.
haringdrager
Aan het hoofd van een waterschap staat een dijkgraaf, maar wat doet die haringdrager naast hem?
moordbranden
Er zijn verschillende manieren om mensen uit de weg te ruimen. Moordbranden was er één van.
protswagen
Toen kanonnen nog geen onderdeel uitmaakten van gemotoriseerde tanks, was de protswagen een handig hulpmiddel om kanonnen te verplaatsen.
koeverkief
Ook onder niet-religieuze vrouwen was de hoofddoek een populair kledingstuk en dat heeft zijn sporen nagelaten in de woordenschat.
vloerkwaad
Heeft u wel eens gehoord van het woord ‘vloerkwaad’? Volgens ChatGPT verwijst het naar tapijten of matjes. Terug in de taal weet wel beter!
afbede
Spijt betuigen is iets van alle tijden. Voor een licht vergrijp kon iemand met een afbede verontschuldigingen aanbieden.
roerom
Pannenkoeken bakken is lang niet zo eenvoudig als het lijkt. Vooral de eerste wil nog wel eens mislukken. Daar bestond een mooi woord voor.
boombanket
Boombanket, een smakelijk en gezond tussendoortje.
Vanwege de 202e geboortedag van Matthias de Vries stelt het INT de pdf-versie van het boekje Matthias de Vries aan het woord (2020) gratis ter beschikking.
vaantjeshouder
Een kannetje bier om thuis op te drinken? Dat was te verkrijgen bij een vaantjeshouder.
Het BeCoS-corpus bevat opnames in gebarentaal van persconferenties van de Belgische federale overheid over de COVID-19-epidemie.
mortepaai
Geld opstrijken terwijl je er niets voor hoeft te doen? Maak kennis met de mortepaai!
schoolvos
De schoolvos zal vroeger niet op veel sympathie van leerlingen hebben kunnen rekenen.
Struinen in Streuvels
Een gelegenheidswoordenboekje vanwege de 151e geboortedag van de Vlaamse schrijver Stijn Streuvels
lijkman
Voor de lijkman geldt: de een zijn dood is de ander zijn brood.
vrijhuis
Voordat het asielzoekerzoekerscentrum bestond, konden mensen hun toevlucht zoeken in een vrijhuis.
landzoen
Met een landzoen kan het escalerende stikstofconflict een halt worden toegeroepen.
BLISS
55 audio-opnames die zijn gebruikt bij het ontwikkelen van spraaksystemen om mensen te ondersteunen in het beheren van hun gezondheid en welzijn.
kameelpaard
Waarom heette het langgenekte beest met vlekken vroeger kameelpaard in het Nederlands?
Workshop profielwerkstukken voor de talen
Het INT herbergt tal van bronnen die bij het schrijven van een profielwerkstuk gebruikt kunnen worden.
rattenkasteel
Ratten die in een rattenkasteel wonen, hebben het niet zo goed als je denkt.
Om namen in historische bronnen gemakkelijker te identificeren is er een AI-trainingset beschikbaar voor Named Entity Recognition.
handdwaal
Op de Dag van de Handdoek staan we stil bij deze onmisbare lap stof. En bij een verdwenen synoniem: de handdwaal.
gadood
Beroertes zien we als welvaartsziekten, maar in de middeleeuwen kwamen ze ook al voor.
Pinkhof Geneeskundig woordenboek bevat ruim 53.000 medische termen met hun betekenissen en is nu gratis online beschikbaar.
verknollen
Tegenwoordig betekent verknollen ‘bedriegen’ of ‘verknoeien’, maar dit woord had vroeger ook een andere betekenis.
volkwijg
Russische journalisten mogen het woord oorlog niet meer gebruiken als ze schrijven over het Russisch-Oekraïense conflict. Nederlandse journalisten zouden zo’n verbod gemakkelijk kunnen omzeilen.
GiGaNT-Molex
Computationeel lexicon dat Nederlandse woorden uit het hele taalgebied beschrijft.
springtijd
De lente is aangebroken. Wanneer ontstonden de woorden voor dit seizoen eigenlijk?
maaldrager
Een maaldrager bezorgde geen maaltijden, maar wat dan wel?
RND-woordenlijsten
RND Woordenlijsten bevat de digitalisatie van een reeks specifieke woorden uit de Reeks Nederlandse Dialectatlassen.
moederzoon
Overspel in de middeleeuwen bracht niet alleen kinderen maar ook bijzondere woorden voort.
sneeuwbarig
Prachtige, met witte sneeuw bedekte bergtoppen waren sneeuwbarig
putertieren
Seksueel grensoverschrijdend gedrag werd vroeger putertieren genoemd.
moutvlieg
Fruitvliegjes zijn heel vervelend, maar een moutvlieg of een biervlieg wil je liever ook niet in huis hebben.
profijtertje
Vroeger hoefden stompjes kaars niet te worden weggegooid. Dankzij een bijzonder voorwerp: het profijtertje.
kerstvormig
Kerstig, kersterig en kerstachtig drukken uit dat iets doet denken aan de sfeer van Kerstmis. Maar geldt dat ook voor kerstvormig?
klophengst
Sinterklaas klopt in deze tijd zachtjes tegen het raam. Krijgt hij daarbij de hulp van een klophengst?
retirade
Wat is de overeenkomst tussen het leger en iemand die hoge nood heeft? Ze trekken zich allebei graag terug.
overlijder
Alle mensen zijn sterfelijk, maar niet iedereen lijkt lijdzaam op zijn einde te wachten.
verouderd
Iemand die oud is, werd een paar decennia geleden nog bejaard genoemd. Maar welke woorden waren daar eerder voor in gebruik?
valhoed
Vroeger konden kinderen wel tegen een stootje, dankzij de valhoed.
absenteren
Niet alle tot slaaf gemaakten legden zich neer bij hun miserabele situatie. Sommige kozen ervoor te absenteren.
Woorden van W.F. Hermans
Op 1 september 2021 zou Willem Frederik Hermans 100 jaar zijn geworden. Met een gelegenheidswoordenboekje gedenken we deze grote schrijver.
bijleving
Na de dood van haar man braken er vroeger onzekere tijden aan voor een vrouw. Maar door het recht van bijleving had zij bestaanszekerheid.
armbezorger
Pizzabezorgers bezorgen pizza’s, postbezorgers post. Maar wat bezorgden armbezorgers?
drogenis
Het woord drogenis drukt goed uit dat lang niet alles is wat het lijkt.
paaskoe
Hazen, kippen en lammeren zijn dieren die echt bij Pasen horen. Maar wat was een paaskoe?
Verba van Vestdijk
Op 23 maart 2021 is het 50 jaar geleden dat Simon Vestdijk overleed. Met een gelegenheidswoordenboekje gedenken we deze grote schrijver.
vensterkauw
Vogels in de tuin zijn een genot om naar te kijken, maar een vensterkauw in de woonkamer is niet zo prettig.
schoolmamsel
Basisschoolleerlingen in Nederland mogen weer naar school. Worden zij daar verwelkomd door een schoolmamsel?
kamerkat
Een huisdier dat een huwelijk in gevaar brengt.
lepelzucht
Als niets met de paplepel wordt ingegoten. Lepelzucht is een spottende benaming voor een verdwenen ziekte.
overdrank
Genoot, maar dronk met mate!
kijkpis
Rioolwater onderzoeken op het coronavirus lijkt een innovatieve methode, maar kijken naar urine geeft al eeuwen lang informatie over ziektes en kwalen
naan
Behalve rijst serveer je bij een Indiase maaltijd ook vaak naan. Heerlijk, maar een middeleeuwer zou er niet zo snel zijn tanden in zetten.
zelfoefenaar
Mijn leren is spelen.
hennentaster
Kippige beeldspraak.
eetmaat
Eet met mate(n).
winkelknecht
Winkelpersoneel dat niet verkoopt?
virus
Toen een virus nog niet viraal ging…
treinmatroos
Reden er al treinen in de middeleeuwen?
tulp
Kun je gek worden van tulpen?
warm bier
Zelfs als het buiten bitterkoud is, zullen ouders hun kinderen niet snel op temperatuur laten komen met glühwein (‘gloeiwijn’). Glühwein is immers een alcoholische drank, gemaakt door rode of witte wijn te verwarmen met kaneel, kruidnagel, steranijs en citrusschillen. Bij ons is dit verwarmende drankje voornamelijk bekend van kerstmarkten en wintersportgebieden in Duitstalige landen. In…
Sinte Lors
Wie stout is, krijgt volgens een bekend sinterklaasliedje de roe. Die uitspraak geldt misschien voor kinderen, ouders komen al jaren goed weg met het bedrog dat aan het sinterklaasfeest kleeft. Want (kinderen, oren dicht) Sint Nicolaas bestaat niet! Toch komen we op de heiligenkalender van heiligen.net bij 6 december Sint-Nicolaas’ naam tegen. Er is volgens…
genan
Een kleine stap voor de mensheid, maar een reuzenstap voor de Vondelstudie: historicus Vincent Klooster vond onlangs in het archief van de familie Cazius een onbekend gedicht van Vondel. De beroemde 17e-eeuwse dichter schreef het in 1667 na het overlijden van de achtjarige Geertruidt Hinloopen Vermaes. In de laatste strofe richt Vondel zich tot de…
orewoet
Aan het begin van het Onze Taal-congres op zaterdag 5 oktober 2019 gaf prinses Laurentien officieel het startschot van de Week van het Nederlands. Tijdens deze vijfde editie vindt in zowel Nederland als Vlaanderen een keur aan activiteiten plaats. Om het thema “Iedereen aan het woord” onder de aandacht te brengen van het grote publiek…
abeet
Om wereldwijd aandacht te vragen voor analfabetisme heeft UNESCO 8 september uitgeroepen tot International Literacy Day (‘Internationale Dag tegen Ongeletterdheid’). In het Nederlands is deze dag ‘Wereldalfabetiseringsdag’ gedoopt. Alfabet is nu het meest gebruikelijke woord voor ons 26-letterige spellingsysteem, maar vroeger kenden we ook andere namen, zoals ab, abce en abeet. Pas laat in de…
vrouwentuin
Bij de inrichting van een tuin lijkt het lastig om het zowel mannen als vrouwen naar de zin te maken. De wensen van beiderlei kunne lopen sterk uiteen. Als we recente tuinprogramma’s als Eigen huis & tuin en mannenblogs als Menfacts mogen geloven, herbergt de ideale mannentuin namelijk een bar, een barbecue, een vuurplaats en…
overvlieger
Vliegtuigspotters kunnen hun hart ophalen nu het kabinet in Den Haag bekend heeft gemaakt het aantal vluchten op de luchthaven Schiphol na 2020 te laten groeien tot maximaal 540.000. Omwonenden en milieuorganisaties zijn hier vanwege de toenemende geluidsoverlast en milieuschade minder mee in hun sas. In plaats van vliegtuigen zien zij vermoedelijk liever ganzen overvliegen.…
Woorden voor Rembrandt
Van aanleggen tot zwadderen: naar aanleiding van het Rembrandtjaar 2019 zijn 63 17e-eeuwse schilderstermen uit de tijd van Rembrandt bij elkaar gebracht in dit gelegenheidswoordenboekje, met citaten en illustraties.
laaf
Attractiepark de Efteling biedt vermaak voor jong en oud. Durfallen stappen met ware doodsverachting in duizelingwekkende achtbanen, terwijl de allerkleinsten zich vermaken met een ritje in de stoomcarrousel of een bezoek brengen aan het dorp Lavenlaar, waar het Volk van Laaf woont. Laar, het tweede deel van de naam betekent ‘open plek in een bos’.…
gierwolf
Het aantal insecten in Nederland neemt dramatisch af. Dat was de conclusie van een wetenschappelijk onderzoek dat de Vereniging Natuurmonumenten vorig jaar presenteerde. Maar liefst twee derde van de onderzochte groepen bleek in 27 jaar tijd namelijk verdwenen te zijn. Gelukkig was er dit jaar voor natuurliefhebbers ook goed nieuws. Op zondag 19 mei 2019…
verknecht
Op 13 mei 2019 is het op de kop af 400 jaar geleden dat een beul onder het toeziend oog van duizenden toeschouwers ophet Binnenhof in Den Haag met zijn zwaard het leven beëindigde van Johan van Oldenbarnevelt. De dag van deterechtstelling van de 71-jarige staatsman, die zich decennialang vol toewijding had ingezet voor de…
verschillig
‘Als niets je meer raakt, mis je alles’, ‘Hoe gelukkig was uw biefstuk?’ en ‘Schouderophalen is slecht voor uw ruggengraat’. Met leuzen als deze wilde de VARA – de voorloper van BNNVARA – zich in 2008 duidelijker gaan profileren als een maatschappelijk geëngageerde omroep. De zinnen maakten deel uit van de wervingscampagne die ‘Wees verschillig‘…
boekenbeer
Tijdens de inmiddels 84e editie van de Boekenweek, die van 23 tot en met 31 maart 2019 zal plaatsvinden, krijgen lezers bij aankoop van ten minste €12,50 aan Nederlandstalige boeken gratis het door Jan Siebelink geschreven Boekenweekgeschenk. Voor boekenliefhebbers een zegen: twee boeken voor de prijs van één. Zo kunnen zij op eenvoudige wijze hun…
konterfeiter
Het zal u niet zijn ontgaan dat er tal van activiteiten worden georganiseerd om te herdenken dat Rembrandt van Rijn, de beroemdste schilder uit de Gouden Eeuw, 350 jaar geleden overleed. De eenvoudige molenaarszoon zag het licht in Leiden – de sleutelstad gebruikt deze letterlijk en figuurlijk op te vatten uitdrukking graag voor stadspromotie –,…